दिवाळीचा सण जवळ आला की प्रत्येकाच्या मनात घराच्या आठवणी जाग्या होतात. मीही त्याला अपवाद नव्हतो. काही कामानिमित्त मी मालेगावला होतो, पण मन मात्र पुण्याकडे धावत होतं. शेवटी एक दिवस ठरवून मी पुण्याकडे जाण्यासाठी बाहेर पडलो. पण त्या दिवशी जे काही अनुभवायला मिळालं, त्याने फक्त प्रवासच नाही, तर मनही बदलून टाकलं.
गर्दीतला धावता प्रवास
दिवाळी असल्यामुळे रेल्व्या आणि बसस्थानकं ही लोकांनी ओसंडून वाहत होती. सगळीकडे गर्दीच गर्दी होती. मला माहीत होतं की वेळेत पुण्याची बस पकडायची असेल तर धावायला लागेल. मी लगेच एसटी स्थानकाकडे धाव घेतली. सर्वत्र गोंधळ होता – कुठे कोणती गाडी येतेय, कुठे थांबतेय हे समजणंही कठीण झालं होतं.
शेवटी पुण्याकडे जाणारी बस दिसली. गर्दीचा अंदाज घेता वाटलं, जागा मिळेल की नाही. पण सुदैवानं मला एक जागा मिळाली आणि मी सुटकेचा निःश्वास टाकला. बस वेळेवर निघाली. माझ्यासारखे बरेच लोक होते – काही उभे, काही बसलेले – एकूण १०० पेक्षा जास्त प्रवासी त्या बसमध्ये होते.
थांबलेली गाडी, थांबलेली आशा
थोड्याच वेळात बस जरा जास्तच संथपणे चालू लागली. वाटलं, कदाचित ट्रॅफिक असेल. पण मग काही अंतर गेल्यावर ती अचानक बंद पडली. सर्व प्रवासी गोंधळात पडले. सुदैवानं काही वेळात ती पुन्हा सुरू झाली. आम्ही सिन्नर गाठलं, तिथं पोचताच पुन्हा ती बंद पडली आणि या वेळी ती काही सुरू होईना.
ड्रायव्हर आणि कंडक्टरने आपल्याकडून जे काही शक्य होतं ते करून पाहिलं, पण गाडी हलायची नाव घेत नव्हती. शेवटी त्यांनी निर्णय घेतला – मेकॅनिकला बोलावू आणि दुसरी गाडी प्रवाशांसाठी लावू.
नवीन गाडी, जुनी समस्या
साधारण १.५ ते २ तासांनी दुसरी गाडी आली. आता सगळ्यांची नजर त्यावर – कोण आधी जाईल, कोणाला जागा मिळेल, कोण उभं राहील – यावर होती. काही प्रवासी आधीच खिडकीशेजारी असलेल्या जागा पकडण्यासाठी आपलं सामान आत टाकून जागा ‘राखून’ ठेवत होते. ज्यांना पहिल्या बसमध्ये बसायला मिळालं होतं, ते आत गेल्यावर उभे राहायला लागले आणि जे उभे होते त्यांनी बसण्याची संधी घेतली. या घाईगडबडीत एक छोटासा पण गहिरा वाद झाला – आणि याच घटनेने मला एक मोठा धडा दिला.
नवीन बसमध्ये एका जागेवर आधीच तीन प्रवासी बसले होते – थोडेसे एकमेकांना सरकून, त्रास सहन करत. त्यातले दोनजण मागील गाडीत उभे होते, आणि आता जागा मिळाल्याने ते बसले होते. तिसरा प्रवासी मागील गाडीत त्या जागेवर बसलेला होता आणि इथेही तसाच जागा पकडून बसला होता.वास्तविक पाहता, सगळ्यांनी थोडं समजून घेतलं असतं तर दोघंही तडजोड करू शकले असते. पण नाही – समोरचा माणूस म्हणू लागला, “तू उभा रहा, मी आधी बसलोय, माझी जागा आहे.” त्याला हेच सांगायचं होतं की, “मी आधी बसलोय, माझा हक्क आहे.”दुसरा म्हणत होता, “मागच्या गाडीत मी उभा होतो, आता एकदाची जागा मिळालीय, थोडं समजून घे. आपण दोघंही त्रास सहन केला. आता निदान थोडी विश्रांती घ्या.” परंतु कुणीही पाय मागे घ्यायला तयार नव्हतं.
कंडक्टरचा अभ्यासपूर्ण निर्णय
गोंधळ वाढत असताना बसचा कंडक्टर पुढे आला. त्याने काही बोलण्याआधीच सर्वांचं लक्ष त्याच्याकडे होतं. आणि त्याने दिलेला निर्णय खरंच दखल घेण्यासारखा होता.
त्याने मोठ्याने घोषणा केली –
“सर्व प्रवासी खाली उतरा. ही गाडी लालपरी आहे, आणि या गाडीत सर्वांसाठी सारखाच न्याय असतो. ज्या लोकांनी मागच्या गाडीत ज्या क्रमांकाच्या खिडकीजवळ जागा घेतली होती, त्यांनी त्याच जागी इथेही बसावं. उरलेले प्रवासी उभे राहतील. कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव होणार नाही.” तो पुढे म्हणाला,
“जर हे पाळलं नाही, तर गाडी इकडून हलणार नाही.”
एक छोटा निर्णय, मोठा परिणाम
या एका निर्णयाने संपूर्ण गाडीत शांतता पसरली. लोकांनी जागा घेण्याच्या गडबडीत भांडणं टाळली. ज्या लोकांना जागा होती त्यांनी तीच घेतली, आणि इतरांनी समजूतदारपणे उभं राहण्याचा निर्णय घेतला.त्या कंडक्टरचा निर्णय फक्त एका प्रवासाचा नव्हता – तो माणुसकी, समता, आणि सार्वजनिक शिस्त याचं प्रतिक होता.
आपण काय शिकतो इथून?
- समजूत घेणं ही ताकद आहे, कमजोरी नाही.
- सार्वजनिक ठिकाणी वागणं म्हणजे केवळ स्वतःचा हक्क नाही, तर इतरांचा सन्मान करणं.
- भांडणं टाळणं म्हणजे माघार घेणं नव्हे, तर परिपक्वतेचं लक्षण आहे.
- आणि सर्वात महत्त्वाचं – शिस्त म्हणजे माणसांमधली समता टिकवण्याचं साधन आहे.
शेवटचं मनापासून
त्या दिवशीचा प्रवास जरी वेळखाऊ, थकवणारा आणि गर्दीचा असला, तरी त्यातून मिळालेली शिकवण खूप मौल्यवान होती. एका सामान्य बसच्या प्रवासात, एका सामान्य कंडक्टरच्या निर्णयातून मला आयुष्याचा एक असामान्य धडा मिळाला – माणूस मोठा त्याच्या वागण्यातून ठरतो. प्रवास एखाद्या ठिकाणी नेतो, पण काही प्रवास असेही असतात जे आपल्याला स्वतःपर्यंत घेऊन येतात.
